Velayet davası nedir? Velayet davası nasıl açılır?
Velayet davası, boşanma davası ile birlikte ya da ayrı olarak açılabilir. Velayet davasından bahsetmeden önce velayet nedir, velayetin ilkeleri nedir açıklamamız gerekir. Velayet, çocuğun bakımının ve korunmasının sağlanması amacıyla, onun kişi ve malları üzerinde anne ve babanın sahip olduğu hak ve yükümlülüklerdir.[1] Daha kapsamlı bir tanımda da velayet, küçüklerin ve kısıtlı çocukların şahıslarına ve mallarına özen gösterme ile onları temsil hususunda anne babaya yüklenen yükümlülükler ve bu yükümlülüklerin gereği gibi yerine getirilmesi için tanınan hakların tümü olarak tanımlanmıştır.[2] Velayet, çocuğun doğumu ile başlar ve kural olarak çocuğun ergin olması ile sona erer.
Velayette amaç, çocuğun yararının korunmasıdır.[3] Çocuğun üstün yararı ilkesi, anne babanın velayet haklarının sınırını oluşturmaktadır. Nitekim bu hususta BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 18. maddesinde anne babanın, çocuğun yetiştirilmesi ve geliştirilmesi esnasında çocuğun yüksek yararını birinci planda tutarak hareket etmeleri gerektiği vurgulanmıştır. Çocuğun üstün yararı belirlenirken; ruhsal, fiziksel, zihinsel, ahlaki gelişiminin sağlanması amacı gözetilmelidir.[4]
Kural olarak ancak anne ve baba velayet sahibi olabilir. TMK madde 335’te velayet hakkını anne ve babaya ait olduğu düzenlenmiştir. Bunun istisnası, TMK madde 348 son fıkrasındaki “Kararda aksi belirtilmedikçe, velâyetin kaldırılması mevcut ve doğacak bütün çocukları kapsar.” hükmü gereği velayetin doğumdan evvel kaldırılmasına karar verilmiş olması halidir.[5] Ayrıca evlat edinme halinde de velayet anne babada değil, evlat edinende olur.
Evlilik süresince anne ve baba birlikte velayet hakkı sahibidir. Birlikte velayete sahip olan anne babanın bu hakları birbirinden bağımsızdır.[6] TMK madde 335 gereği “Ergin olmayan çocuk, anne ve babasının velâyeti altındadır.” ve devamında da belirtildiği gibi “Hâkim vasi atanmasına gerek görmedikçe, kısıtlanan ergin çocuklar da anne ve babanın velâyeti altında kalırlar.”
Boşanma ya da ayrılık durumlarında hâkim, velayeti eşlerden birine verebilir. Dava devam ederken çocukların bakımı ve korunmaları için geçici olarak tedbir mahiyetinde velayet taraflardan birine verilir. Diğer taraf ile çocuk arasında kişisel ilişki tesisine ve tedbir nafakasına hükmedilir. [7] Çocuğun velayet durumu askıda bırakılamaz.[8]
Velayet davası nerede açılır?
Velayet davaları Aile Mahkemeleri’nde, Aile Mahkemesi Bulunmayan Yerlerde Aile Mahkemesi sıfatıyla Asliye Hukuk Mahkemesi’nde açılır.
Kural olarak genel yetki kuralı gereği davalının yerleşim yeri mahkemesi yetkilidir. Ancak HMK’da velayetin eşlerden birinden alınarak diğerine verilmesi çekişmesiz yargı işi olarak kabul edildiğinden ve çekişmesiz yargı işlerinde de ilgililerden birinin oturduğu yer mahkemesi yetkili olacağından davacı kendi yerleşim yerinde de bu davayı açabilir.
Basit yargılama usulü uygulanır, harca tabidir. Adli tatilde görülen davalardandır. Kesinleşmeden infaz edilmeyen kararlardandır.
Velayet davası ne kadar sürer?
Velayet davasının ne kadar süreceği, delillerin toplanması ve tahkikat aşamasının tamamlanması durumuna göre değişebilmektedir. Hedef süre 209 gün içinde sonuçlandırılmasıdır. Yargılama süresince çocuğun korunması için gerekli tedbirler alınır.
Hâkim öncelikle dava süresince velayeti tedbiren geçici olarak belirler, dava sonunda kalıcı olarak belirler. Yargılanma süresince çocuğun korunması amacıyla mahkeme geçici velayete, tedbir nafakasına ve geçici velayet kendisine verilmeyen diğer taraf ile çocuk arasında görüşme gün, saat ve koşullarını içeren bir kişisel ilişkinin düzenlenmesi kararı verir.
Velâyetin kullanılması kendisine verilmeyen eşin çocuk ile kişisel ilişkisinin düzenlenmesinde, çocuğun özellikle sağlık, eğitim ve ahlâk bakımından yararları esas tutulur. Bu eş, çocuğun bakım ve eğitim giderlerine gücü oranında katılmak zorundadır. Nafaka miktarı, çocuğun ihtiyaçları ile ana ve babanın hayat koşulları ve ödeme güçleri dikkate alınarak belirlenir.
Çocuğun velayeti hangi durumlarda anneye verilmez?
Annenin bulaşıcı bir hastalığı olup olmadığı, annenin akıl hastalığı, velayetten doğan haklarını kötüye kullanması, çocuğa karşı kötü muamele göstermesi, haysiyetsiz bir hayat sürmesi gibi hallerde somut olayın özelliklerine göre hâkim, çocuğun velayetinin anneye verilmemesine karar verebilir.
Ana babanın evli olmaması halinde çocuğun velayeti annededir. Annenin küçük, kısıtlı ya da ölmüş olması halleri ile velayetin kendisinden alınması halinde hâkim, TMK 337 gereği velayeti babaya verir ya da çocuğa vasi atar.
Velayet Davası Emsal Kararlar
2017 yılında basına yansıyan bir olayda, N.K. isimli annenin yaklaşık 200.000 takipçisi olan bir sosyal medya hesabı vardır ve bu hesapta çocuklarının her halini paylaşmaktadır. Bir süre sonra boşanma aşamasına geldiği eşi, çocuklarını ün ve para kazanmak amacıyla sosyal medyada paylaştığı gerekçesiyle çocukların velayetinin anneden alınarak kendisine verilmesini talep etmiştir. Beykoz Aile Mahkemesi, anneye çocuklarının fotoğraflarını paylaşma yasağı getiren bir karar vermiş ve çocukların geçici velayetlerini babaya vermiştir.[9]
Yine 2022 yılında basına yansıyan başka bir davada da baba, boşanma aşamasında olduğu eşinin Tiktok isimli sosyal medya hesabında çok fazla vakit geçirdiğini, bu nedenle çocuklarını ihmal ettiğini ve velayetten doğan yükümlülüklerini ağır biçimde savsakladığını, annenin Tiktok hesabında 8 ve 13 yaşlarındaki kız çocuklarının fotoğraf ve videolarını da yayınladığını belirterek velayetin kendisine verilmesini talep etmiştir. Mahkeme uzmanı tarafından düzenlenen raporda, annenin çocuklara ilişkin yükümlülüklerini ciddi manada ihlal ettiği, çocuklarla yeteri kadar vakit geçirmediği ve çocuklarla empati kuramadığı gerekçeleriyle velayetin babaya verilmesinin çocukların üstün yararına uygun olacağı yönünde görüş belirtilmiştir.[10]
Velayet davasında çocuklara sorulur mu?
Yargıtay, velayet davasında çocuk kendisini ifade edebilecek bir yaşta ise dinlenmesi, görüşünün alınması gerektiği görüşündedir. Çocuğun en az 6-7 yaşında olması halinde velayet hususunda görüşünü ifade edebileceği söylenebilir ise de çocuğun gelişime bağlı olarak bu yaş durumu değişiklik gösterebilir. Mahkeme uzmanı eşliğinde çocuğun velayete ilişkin görüşleri alınır.
Velayet değiştirmenin şartları nelerdir?
Velayet müessesinin amacı çocuğun korunmasıdır[11]. Kanun’da çocuğun korunması amacıyla hâkimin velayete müdahale edebileceği düzenlenmiş ve hâkime oldukça geniş bir takdir yetkisi tanınmıştır.
Ana veya babanın başkasıyla evlenmesi, başka bir yere gitmesi veya ölmesi gibi yeni olguların zorunlu kılması hâlinde hâkim, re’sen veya ana ve babadan birinin istemi üzerine gerekli önlemleri alır.
Velayetin değiştirilmesi davasında, velayet hakkına sahip olmayan eş, davacı; halihazırda velayet sahibi olan eş de davalıdır. Bu davalara aile mahkemesi, aile mahkemesi bulunmayan yerlerde HSK tarafından belirlenen asliye hukuk mahkemesi aile mahkemesi sıfatıyla bakar.
Velayetin değiştirilmesine karar verilirse, velayeti kendisinden alınan taraf ile çocuk arasında kişisel ilişki tesis edilir.
Velayet hususunda verilen kararlar maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmez, koşulların değişmesi halinde yeniden düzenlenebilir.[12]
Avukatsız velayet davası ücretleri 2023
Velayet davası masrafları; dava açılırken başvuru harcı, peşin harç, tebligat gideri, vekalet harcı ve pulu ile gider avansı alınır. Bu ücretler her yıl yayınlanan tarifelerde belirtilir. Yargılama sürecinde de keşif, bilirkişi, tanık delilleri için tekrar gider avansı yatırılması gerekebilir. Yargılama sonunda bu masraflar davayı kaybeden taraf üzerinde bırakılır.
